Gedenken gaat over nu

Wij herdenken de doden in een verwarrende tijd. We herdenken de doden terwijl de wereld in brand staat. En terwijl onze meningen heftig verdeeld zijn. Ik las een pleidooi om het op 4 mei niet meer te hebben over onze eigen tijd, omdat we te verschillend denken. Maar dat gaat niet. Want de betekenis van gedenken ligt altijd in het heden.

Vermoord

Afgelopen jaar sloot Kantoorboekhandel Jacobs in de Brugstraat. Na bijna 150 jaar verdween een familiebedrijf dat na de oorlog werd voortgezet door Marc Louis Jacobs, de enige overlevende van de familie. De andere familieleden zijn in Sobibor vermoord. Zoals talloze andere joden. Een Stolperstein aan de Kraneweg (nr 18) herinnert aan hun bestaan. Wij gedenken in hen vandaag de miljoenen slachtoffers van fascisme en antisemitisme.

Een paar huizen verderop (nr 32) herinnert een andere Stolperstein aan Cor Kraal. Een jonge gereformeerde kantoorbediende die met zijn vrienden in verzet kwam. Ze sloten zich aan bij de groep van Frits de Zwerver, die zich al vóór de oorlog het lot van joodse vluchtelingen aantrok. Cor Kraal werd gepakt, gemarteld in het Scholtenhuis en samen met zijn vrienden doodgeschoten. Ook hen gedenken we vandaag.

Wij gedenken hen in vrijheid en vrede. Wij gedenken de vele slachtoffers. We gedenken hen die de met hun leven betaalden voor hun moed.

Niet vrijblijvend

Onze vrede duurt al een mensenleven lang. En er gaan dagen genoeg voorbij, waarin we niet zien hoe bijzonder dat is. Vrede en vrijheid, terwijl vlakbij mensen worden beroofd van hun rechten. Opgepakt. Gemarteld. Vermoord. Net als toen, bij ons.

Het is een verwarrende tijd. Miljoenen mensen moeten vluchten voor oorlog en geweld. In Israël worden jonge festivalbezoekers afgeslacht en gegijzeld. En daarna eten Palestijnse kinderen gras en sterven van de honger. Zoveel doden. Zoveel mensenlevens vernietigd.

Maar het zou helpen als de meerderheid niet langer zwijgt.

Het conflict in Gaza zorgt ook bij ons voor diepe emoties. In de heftige debatten wordt opvallend vaak, zorgelijk vaak, geen onderscheid gemaakt tussen de staat Israël en joden. Opnieuw steekt antisemitisme de kop op. Weer moeten joden in ons land over hun schouder kijken. Worden synagogen en joodse scholen besmeurd.

Natuurlijk, er is een zwijgende meerderheid. Maar het zou helpen als de meerderheid niet langer zwijgt. Daarin ligt de betekenis van gedenken.

We moeten duidelijk maken dat wij niet kunnen leven met uitsluiting en geweld. Dat er in ons land plaats is voor mensen die hun land in oorlog verlaten. Omdat er geen kind is dat zegt: ‘later wil ik vluchteling worden’.

Vrijheid is niet vrijblijvend. Gedenken verplicht ons tot leren. Gedenken gaat over nu. Er is geen ontkomen aan: we moeten het heden onder ogen zien met de geschiedenis in gedachten.

‘Dit mag nooit meer gebeuren’ zei de mensheid na de holocaust.

Tot vandaag is dat gelukt. 
Nu is het aan ons.


Cor Kraal, 1921 - 1944 


 

Toespraak, gehouden op 4 mei bij de dodenherdenking op het Martinikerkhof in Groningen. De informatie over de Familie Jacobs en over Cor Kraal is afkomstig van de website van de Stichting Stolpersteine Schilderswijk Groningen