Spelen is een serieuze zaak. En deze techniekbeurs voor gretige jongeren is het perfecte decor voor een goed gesprek over de cruciale ontwikkelingen in Groningen en daarbuiten. We bespreken de stand van de techniek. De demografie. De oplossingen en de problemen. En de rol van onderwijs als onmisbare schakel in deze verandering.

Warm van ons

Energie zit in ons DNA. We verwarmden ooit heel Nederland met turf uit onze Veenkoloniën. Later, in 1959, toen op het land van Boer Boon in Kolham per ongeluk de grootste gasbel ter wereld werd ontdekt, begon een volgend hoofdstuk. Nederland kreeg het opnieuw warm van ons, na een grote, probleemloos verlopen energietransitie: van turf, kolen en olie naar gas.

kost naar schatting zo'n 20.000 banen

De pijnlijke afloop van de winning van Gronings gas is overbekend. Die is nauwgezet vastgelegd in de 2.000 pagina's van de parlementaire enquêtecommissie aardgaswinning Groningen. Volop reden om te stoppen met gaswinning. Er is ook een andere reden om te stoppen. Maar die geldt niet alleen voor aardgas. En die is dat het gebruik van fossiele energie bijdraagt aan klimaatverandering.

Stoppen met de gaswinning heeft echter belangrijke nadelen. Het sluiten van de gaswinning kost naar schatting zo'n 20.000 banen. Dat schreef het wetenschappelijk bureau van de Europese Unie in zijn rapport 'The socio-economic impacts of the closure of the Groningen gas field'.

Nieuwe kansen

Er is ook een andere kant. De klimaattransitie levert veel nieuwe banen op. Het is het gelijk van de econoom Joseph Schumpeter die het begrip 'creatieve destructie' muntte. Oude ondernemingen en oude banen verdwijnen om plaats te maken voor nieuwe. Technologische vernieuwing, die op dit moment sneller gaat dan ooit, vormt de hartslag van die verandering.

We krijgen het er al weer warm van.

De kans dat je dochter hetzelfde werk gaat doen, wordt zeker in de techniek steeds kleiner. Volgens TNO zullen er rond 2030 in Nederland 117.000 nieuwe banen ontstaan, en wereldwijd volgens het Internationaal Energieagentschap zelfs 14 miljoen. In de ontwikkeling van nieuwe technieken, maar ook in de toepassing ervan. De aanpassing van huizen en installaties. Tijdelijk werk, ongetwijfeld. Maar zo veel, dat er waarschijnlijk niets zo blijvend is als tijdelijk werk.

Groningen heeft de troef in handen met de Eemshaven, waar duurzame energie, vooral in de vorm van waterstof, wordt geproduceerd en geïmporteerd. De bestaande aardgasinfrastructuur is redelijk makkelijk geschikt te maken voor waterstof. En er is nu al veel vraag naar waterstof, dat tot nu toe wordt gemaakt van aardgas. De Europese Unie heeft Noord-Nederland niet voor niets benoemd tot Hydrogen Valley, de eerste in Europa. Dit opent de deur naar enorme kansen op groei, innovatie en werkgelegenheid. We krijgen het er al weer warm van.

Handen tekort

Om deze kansen te grijpen, is geschoold personeel cruciaal. Hier ligt echter een uitdaging, aangezien Noord-Nederland te maken krijgt met een krimpende bevolking door vergrijzing en het vertrek van jongeren. Je moet wel een enorme azijnpisser zijn om een probleem te maken van het feit dat we steeds langer leven in een steeds betere gezondheid. Maar het is gelukt. Het heet vergrijzing en het is een enorm probleem.

Noord-Nederland krijgt het echt voor zijn kiezen. Op dit moment telt Groningen ruim 300.000 werkende inwoners. Daarvan zijn er 100.000 boven de vijftig. De uitstroom is op dit moment al groot, maar die neemt nog toe. Minder potentiële werknemers. Minder jongeren op school. Er is al gebrek aan technisch geschoolde mensen. Dat probleem wordt groter als we serieus aan de slag gaan met de klimaatmaatregelen. We komen handen tekort.

Uit een kamerbrief van de bewindspersonen van VWS, in 2007

Het lijkt bijna niet mogelijk om je te laten verrassen door zoiets als demografie. Want er bestaan al decennialang prognoses over de bevolkingsopbouw. Vijftien jaar geleden verschenen er al somber stemmende prognoses over babyboomers die met pensioen gaan, de gevolgen van anticonceptie en de effecten van langer leven. De verwachting was toen de dat de zorg over tien jaar waarschijnlijk elke schoolverlater nodig zou hebben. En dat kan natuurlijk niet: er willen vast ook nog mensen politieagent, elektricien of leraar aan het MBO worden! Toch apart dat de demografie ons nu ineens lijkt te verrassen.

Onderwijs: sleutel tot succes

De oplossingen zijn klassiek, maar moeilijk. Wie werkt zou eigenlijk meer uren moeten werken. En langer door moeten werken (verlaging van de pensioenleeftijd is echt onverstandig). Wie niet werkt, moet nodig aan het werk. En we moeten slimmer werken.

De oplossing ligt bij al deze oplossingen in het onderwijs. Om de arbeidsparticipatie op peil te houden, moeten we jongeren interesseren voor technische richtingen. Dit begint al op de basisschool en moet zich voortzetten op de middelbare scholen. Initiatieven zoals 'Waterstof werkt', EnTranCe, Energiehub050 en Toptechniek Zuidoost Groningen zijn nu al in beweging, maar er is meer nodig.

vooral het woord ‘levenslang’ zal blijven hangen

De aard van het werk verandert voortdurend. En steeds sneller. Dus het is belangrijker dan ooit dat mensen zich blijven ontwikkelen. ‘Een leven lang leren.’ Ik realiseer me, dat bij voor veel mensen vooral het woord ‘levenslang’ zal blijven hangen. Heel veel kinderen hebben op school vooral één ding geleerd: dat het niet leuk is om te leren.

En juist zij moeten verleid worden om wendbaar en weerbaar te worden op de arbeidsmarkt. Dat vraagt veel van het beroepsonderwijs, dat zich goed realiseert dat het meer moet bieden dan de klassieke meerjarige opleidingen.

Er is geld

We leven in een 'milde recessie'. Maar wat een interessante recessie is dit! Ik associeer recessies met massa-ontslagen en hoge werkloosheid. Maar de werkloosheid blijft hangen op een historisch laag percentage. En ondanks de recessie gaan er sinds de coronacrisis nog steeds relatief weinig bedrijven failliet. De topambtelijke adviseurs waarschuwen dat er flink moet worden bezuinigd, want geld lenen kost weer geld. Maar ondertussen presenteren overheden vaak grote 'meevallers' in hun rekeningresultaat.

Helaas zijn het verdachte meevallers. Nee, de overheid maakt geen winst. Het viel alleen niet mee om voldoende personeel te vinden. Niet het geld is het probleem, maar de personele bezetting. Ook daar!

Nee, ik beloof het niet, het is een 'educated guess'.

Ik ga er daarom vanuit dat er voor goede ideeën voorlopig geld genoeg is. Nee, ik beloof het niet, het is een 'educated guess'. Versterkt door een paar grote geldstromen. Europa bedacht het 'Just Transition Fund', speciaal voor regio's die afscheid nemen van fossiele energie. En dit programma maakt het mogelijk om omscholing en bijscholing van werknemers in technische beroepen te betalen.

En er is meer goed nieuws. Groningen krijgt van het Rijk blijvende hulp, om onze provincie er na de gaswinning weer bovenop te helpen. Een 'Nij Begun', om de sociaal-economische achterstand die Groningen in 60 jaar gaswinning kreeg, in één generatie in te halen.

Dat perspectief kunnen wij de komende jaar gezamenlijk bieden. In een tijd waarin de energietransitie onze horizon verandert en de vergrijzing zorgt voor donkere wolken, biedt Groningen een blauwdruk voor innovatie en duurzame kansen. Kansen op werk voor iedereen die hier opgroeit. En kansen om het arbeidstekort te beperken.

We staan aan het begin van een nieuw hoofdstuk, waarin onderwijs de sleutel is tot een veerkrachtige toekomst. Met wendbare en weerbare werknemers. Ik daag iedereen uit om daarvoor met daverende plannen te komen!