De dijken

In mijn eerste studiejaar las ik het 'Handboek voor het Nederlandse Staatsrecht'. Geschreven door A.M. Donner, die ons het beroemde citaat naliet: ‘de staat dat zijn de dijken’. De oervorm van het overheidsgezag wordt in ons land gevormd door waterbeheer. Droge voeten. Polderen met keiharde handhaving: 'Dei nait wil dieken mout wieken'. De oudste regel van het waterschapsrecht ken ik vooral in het Gronings. Het moderne waterschapshuis van Noorderzijlvest huisvest een van de meest klassieke vormen van democratisch openbaar bestuur in Nederland.

Droge voeten. Polderen met keiharde handhaving

Het huidige waterschap Noorderzijlvest heeft veel voorgangers. In 1995 kwam het waterschap ‘Noorderzijlvest’ tot stand. Voor de fijnproevers: dat was een van de rechtsvoorgangers van het huidige waterschap met dezelfde naam. Noorderzijlvest was het resultaat van een fusie van Drentse en Groningse waterschappen. Precies in dat jaar stond er een artikel in het dagblad Trouw over de veranderende rol van de waterschappen. Met als kop erboven: ‘De dijkgraaf bewaakt dit land, ons land.’ Het verhaal geeft een aardig inkijkje in de uitdagingen waar de waterschappen destijds al tegenaan liepen. 

Dijkgraven

Enerzijds beschrijft het het cliché van de waterschappen als degelijke, op zichzelf staande organisaties, die ons land al eeuwen met hun kennis en kunde voorgaan in de strijd tegen het water. Dat wordt geïllustreerd met een citaat uit de jaren ‘50 over de dijkgraaf die - ik citeer - ‘soppend in zijn laarzen zijn weg ging door onze vlakke landen. Met zijn knuisten in de zakken. Tegen de westenwinden in, als samenvoeger en bewaker van ons land.’. Een jongensdroom!
Misschien ook wel een meisjesdroom, maar dijkgraven waren in de jaren vijftig altijd man. En dat is voor het overgrote deel zo gebleven. De feestelijkheden van vandaag zullen dat overwegend masculiene beeld niet veranderen.

Knappe koppen uit Delft

Anderzijds schetst het krantenartikel uit 1995 een beeld van de nieuwe tijd, waarin waterschappen zich ontwikkelden tot steeds democratischere, innovatieve, hightech organisaties. 'Knappe koppen uit Delft of Wageningen dirigeren met hun muizen de meest hoogwaardige ontwerpen voor dijken en gemalen op de breedste beeldschermen.' Het schetst waterschappen die meer en meer uit hun schulp kruipen. Zich niet langer alleen opstellen als techneuten, maar juist ook als betrokken waterpartners in maatschappelijke dilemma’s rond water en natuur, landbouw en economie, stad en platteland. 

Maatschappelijk debat

Die ontwikkeling heeft zich sindsdien alleen maar versterkt doorgezet. Wat nu opvalt in zo’n verhaal uit 1995 is dat woorden als ‘klimaat’ en ‘energietransitie’ er niet in staan. Anno 2022 is de kerntaak van de waterschappen nog altijd te zorgen voor genoeg, schoon en veilig water. Maar daarnaast spelen ze een steeds belangrijkere rol in het maatschappelijke debat over grote vragen als hoe we klimaatverandering tegengaan en leren omgaan met de gevolgen ervan. 

Affiniteit met waterstanden en verhanglijnen

Hoe we hernieuwbare energie opwekken en onze woningen gasloos kunnen verwarmen. Wáár we huizen bouwen en hoe we woonwijken inrichten. Waterschappen kunnen daarin bijdragen aan gezamenlijke oplossingen. 
Die rol wil het Waterschap Noorderzijlvest, graag vervullen in zijn beheersgebied. En daar hadden ze, na de pensionering van Bert Middel, een nieuw boegbeeld bij nodig. Wat voor dijkgraaf moest dat zijn? Niet per se iemand die alle technische details kent van dijken, gemalen, polder- of boezemsystemen. Affiniteit met waterstanden en verhanglijnen strekt hoogstens tot aanbeveling! Want die expertise is ruimschoots aanwezig binnen de organisatie. Knappe koppen genoeg!

Perfect gecast

Noorderzijlvest ging op zoek naar, zoals de profielschets zegt, een ‘ambassadeur van water’. Iemand met affiniteit met het waterschap, met de maatschappelijke opgaven in het gebied en met de inwoners. Die het waterschap inspirerend, open en empathisch leidt en vertegenwoordigt. Met bestuurlijke ervaring, een warm hart voor de omgeving en de wil om samen te werken. 

Natuurlijk kwam men toen uit bij Roeland van der Schaaf. Hij is perfect ‘gecast’ voor deze rol. Ik heb hem de afgelopen jaren, net als veel anderen, mogen meemaken als wethouder in Groningen. In rustig vaarwater, maar ook toen er ruwe stormen woedden. Bijvoorbeeld in de wooncrisis. Of in de versterkingsoverleggen rond de gevolgen van de aardbevingen. Soms stond ons het water aan de lippen. En dan was het goed om Roeland aan tafel te hebben. Omdat hij rustig blijft. Nadenkt voordat hij iets zegt. Met beide benen op de grond blijft staan. En altijd is gericht op hoe je er samen uitkomt. 

waarbij bovendien de waterschapslasten zonder twijfel zullen stijgen

Ik check bij de kinderen van Roeland of waar is wat ik zeg. Of zij hem ook zo kennen. Maar ik zie geen rollende ogen of schuddende hoofden op de voorste rij. Roeland straalt uit dat hij boven de partijen staat, maar beschikt tegelijkertijd over een zeer goed afgestelde politieke antenne. Dat moet ook wel, want hoe overleef je anders aan de Grote Markt… 
Die combinatie van eigenschappen, aangevuld met zijn enorme bestuurlijke ervaring en grote netwerk, maken Roeland bij uitstek geschikt voor de rol van dijkgraaf in deze tijd. Want achter vraagstukken rond de stijgende zeespiegel, dalende bodem, verzilting of waterberging, gaat een wereld aan politieke keuzes schuil. Ingrijpende keuzes die steeds urgenter worden, waarbij bovendien de waterschapslasten zonder twijfel zullen stijgen. Het waterschap gaat een uitdagende tijd tegemoet. Maar met Roeland aan het roer kun je die met vertrouwen tegemoet zien. 

Beste Roeland,

Wethouder wordt dijkgraaf. Is dat een goed idee? Niet altijd. In veel gevallen absoluut niet. Maar in jouw geval zeker! Je zet hiermee een mooie, nieuwe stap in het openbaar bestuur. Een stap die jou én het waterschap veel kan brengen. Je gaat van wonen naar water: dat lijkt iets heel anders, maar het hangt allemaal met elkaar samen. En het sluit aan bij je liefde voor dit gebied en voor ruimtelijke ordening. 

Ik ben benieuwd hoe je je rol gaat invullen. We zullen je vast zo nu en dan je weg zien zoeken door onze vlakke landen. Soppend in je laarzen. Met je knuisten in je zakken, tegen de wind in. Soms helpt het om je kraag op te zetten. Maar jou kennende overheerst het goede gesprek. Niet alleen met je bestuur. Ook met je 'ingelanden'. Een open oog voor je omgeving, een luisterend oor en de moed om keuzes te maken. 

Ik wens jou én Waterschap Noorderzijlvest van harte geluk met jouw benoeming. Als dijkgraaf bewaak je - nog altijd - dit land. Óns land. Ik wens je daarbij veel wijsheid en succes toe. 

Eén keer in mijn leven

En dan gaan we nu over tot jouw beëdiging als dijkgraaf - of voorzitter - van Waterschap Noorderzijlvest. Even terzijde: waarom mag ik dat eigenlijk doen? Waterschap Noorderzijlvest werkt toch niet alleen in de provincie Groningen, maar ook in Drenthe en een stukje Fryslân? Ik mag dit doen omdat in het reglement van Waterschap Noorderzijlvest is vastgelegd, dat de aflegging van de eed of verklaring en belofte plaatsvindt ‘in handen van de commissaris van de Koning van de provincie Groningen.’

Dit ter geruststelling: ik heb mij dus niet stiekem op de voorgrond gedrongen. Maar dat neemt niet weg dat een doorsnee commissaris van de Koning in Groningen niet vaker dan één keer in zijn leven een dijkgraaf mag installeren. Ik geniet dus van het moment.

Met dat in het achterhoofd, vraag ik Roeland om naar voren te komen. De rest van de zaal gaat staan en hoort hoe de nieuwe dijkgraaf de verplichte verklaring en belofte aflegt.