Toegegeven, het is nog steeds wennen. Maar wat is het leuk om elkaar weer te kunnen zien. Allemaal mensen die de kunst een warm hart toedragen. En die vaak uit hun eigen bezit een schilderij hebben uitgeleend. We treffen elkaar in Borg Verhildersum. Dat kan met dank aan de wetenschap! Het gaat nu erg hard met vaccineren. En anderhalve meter afstand houden lukt meestal prima. We kunnen er weer op uit.

Symbolischer kan de openingshandeling bijna niet: ik mag ouderwets een lint knippen. En daarmee de toegang vrij maken. Bij de herstart van ons sociale en culturele leven nemen de schilders van De Ploeg een prominente plaats in. Het motto van In het spoor van De Ploeg, is 'fietsen in een levend schilderij'​. En dat is iets wat velen van ons geregeld doen.

Op de fiets

Het is vandaag weer fietsweer. En wat is Groningen weer mooi, met dit weer. Trouwens ook als het weer uitdagender is. Sinds ik hier kwam studeren ben ik, zoals zoveel mensen gebeurt, een ongeneeslijke, chronische, Groninger geworden. Eerst de binnenstad verkend. Fietsstad nummer één van Nederland. En daarna steeds bredere cirkels in het Ommeland. Vanaf de fiets is hier geweldig veel te zien.

Eigenlijk is het een briljante gedachte.

In de provincie hadden we natuurlijk al de ZomerJazzfietstour. En allerlei andere evenementen met kunst en cultuur die je uitnodigen om de fiets te pakken. Het festival 'Terug naar het begin'​ bijvoorbeeld. Een rondje langs een aantal kerken die de Stichting Oude Groninger Kerken beheert. Of een rondje langs orgels van Hinsz of Schnitger, in diezelfde kerken - ik noem maar wat.

Maar fietsen in het Spoor van De Ploeg, dat hadden we nog niet, al deden we het best vaak. Als ik langs Oostum fiets, de wierde op naar het kerkje, dan denk ik meestal even aan mijn favoriete schilderij van Johan Dijkstra. Het hangt in het Groninger Museum. Maar het staat ook als poster langs de weg. Ongeveer waar de schilder moet hebben gestaan toen hij het kerkje in olieverf en linnen ving. Er had ook een poster van Jan Altink of Jannes de Vries kunnen hangen, want ik meen dat die hetzelfde kerkje hebben geschilderd.

Eigenlijk is het een briljante gedachte. Even stilstaan op de plekken die de Ploegschilders inspireerden. Plekken die ons ook dierbaar zijn. Fijn dat dat nu ook weer even in de etalage wordt gezet, met Marketing Groningen als een van de drijvende krachten.

Wanden van werkkamers

In mijn leven gaat er bijna geen dag voorbij zonder dat ik in aanraking kom met het werk van De Ploeg. Dat wordt me ook wel heel makkelijk gemaakt. Want in het bestuursgedeelte van het provinciehuis, hangt de hele gang vol met werken van Jan van der Zee, Jan Wiegers en Jannes de Vries. Verstandig aankoopbeleid van de provincie uit de tijd dat de schilders wel een beetje steun konden gebruiken.

Maar er is meer. Want er zijn tal van bestuurders in en rond Groningen, die werk van Werkman aan de wanden van hun werkkamer hebben hangen. Henk Pijlman, tot voor kort voorzitter van het college van bestuur van de Hanzehogeschool, had zijn kamer er mee vol hangen. De Chassidische Legenden, die ook de kamer van Paul de Rook sieren. En kom je op bezoek bij mijn Drentse collega Jetta Klijnsma - die bijna net zo Gronings als Drents is - dan prijken op haar werkkamer dezelfde Groningse werken. Ze neemt ze haar hele leven al met zich mee. Ploegschilders zijn geliefd. Ze hangen in onze huiskamers. En we bezoeken ze massaal. In exposities. Of langs de openbare weg.

Onbekende wereld

Het mooie is ook, dat ook de wat minder bekende Ploeg-leden weer eens onder de aandacht worden gebracht. Ik noem Alida Pott, maar ook Henk Melgers. Beide zijn om verschillende reden minder bekend dan iemand als Jan Altink. Soms speelt of speelde het karakter, of misschien wel ambitie, een rol. Soms ook slaat een schilder in zijn leven een andere weg in. Een ander spoor. Of, om in dezelfde sfeer te blijven, een andere route.

De route van een fietstocht op basis van het werk van Henk Melgers brengt ons van Verhildersum naar Zeegse. Drenthe dus. Want daar heeft Melgers een deel van zijn leven gewoond. En gewerkt.

Dat wist ik natuurlijk nog niet. Ik weet het sinds ik het mooie en knappe boek van Doeke Sijens las: De onbekende wereld van Henk Melgers. Mooi en knap, omdat Sijens met een enorm probleem heeft geworsteld. Hij lost dat probleem knap op, door het direct in de eerste pagina maar te benoemen: er is weinig over het leven en werk van Melgers bekend. En het werk dat we kennen, is niet gedateerd. Dus het is moeilijk om een chronologisch overzicht van zijn werk te maken.

Dat is slim van Sijens. Want hoe verder je komt in zijn boek over Melgers, hoe meer bewondering je krijgt voor zijn graafwerk. Wat is hij nog veel te weten gekomen! En wat zijn er veel afbeeldingen van Melgers schilderwerk en grafiek.

Doeke Sijens legt uit hoe De Ploeg-leden indertijd tegen Melgers aankeken. Het doet denken aan Jacob Israël de Haan. Die wilde - ik parafraseer - in Amsterdam graag naar 'Jeruzalem'​. Maar in Jeruzalem had hij weer heimwee naar Amsterdam. Wonen overal, nergens thuis. Dat is ook aan de hand met Henk Melgers. Hij wisselde voor de oorlog nogal eens van woonplaats. En zo was hij in Drenthe toch vooral 'een Groninger'​. In de stad Groningen vonden ze hem een Amsterdammer. En in Amsterdam ... u raadt het al.

Metafoor

Dat beeld typeert het werk van Melgers. Want we zien dat recensenten zijn werk vooral plaatsten in het licht van andere schilders. Hij wordt vergeleken met Van Gogh. Met Millet. Zijn houtsnedes roepen associaties op met Frans Masereel. En in zijn latere werk haalt men er Chagall bij.

Dat zijn niet de minsten. Maar de tentoonstelling die ons vandaag naar de Borg Verhildersum brengt, 'Met Verve | De Wereld Van Henk Melgers'​, plaatst Melgers terecht bij De Ploeg. Want Melgers is, net als De Ploeg, onverbrekelijk verbonden met ons. Melgers wordt in een naoorlogse terugblik op De Ploeg wel eens 'een van de zes kleine meesters'​ van De Ploeg genoemd. Dat is een mooie en respectvolle omschrijving. Want grote meesters bestaan alleen bij de gratie van kleine. En omgekeerd. Beide verdienen waardering.

Waarschijnlijk leerde Melgers al jong zich van niemand iets aan te trekken.

Dankzij Doeke Sijens weten we nu meer over Henk Melgers. Maar veel weten we nog steeds niet. Was het een kwestie van talent, ambitie, persoonlijkheid of veranderende inzichten is waardoor het gegaan is met Melgers zoals het is gegaan? Doeke Sijens vertelt ons iets over Melgers ongelukkige jeugd. Het Groene Weeshuis, waarvan ook al niets meer is terug te vinden. Waarschijnlijk leerde Melgers al jong zich van niemand iets aan te trekken. Die eigenschap moet hem in zijn loopbaan van pas zijn gekomen. Sijens overhandigt me het eerste exemplaar van zijn boek. Het is mooi geworden. Prachtig uitgegeven en mooi geïllustreerd. Ik hoop dat veel mensen het lezen. En naar de tentoonstelling komen in de Borg Verhildersum.

Wat vrolijk stemt is dat we met deze aandacht voor De Ploeg op zoveel mooie plekken komen. Dat we er weer op af kunnen. Op de fiets of met de auto. In ons inspirerende landschap. Zodat we allemaal weer eens kunnen ervaren dat het echt waar is, die nieuwe slogan van Marketing Groningen: 'Gelukkig ben je in Groningen.'​