Honderdzestien vrouwen

116 wandelende vrouwen. Ze zien er nog opmerkelijk fris uit, wanneer ze finishen bij het Huis van Bewaring in Groningen. Want ze hebben er vandaag al een flinke wandeling opzitten. Veertig kilometer. Dat is indrukwekkend. Maar het verhaal dat ze met deze wandeling herdenken is indrukwekkender. Het is een wreed verhaal, een verhaal van het eind van de oorlog. April 1945. De Duitsers dwongen 116 vrouwen uit Kamp Westerbork tot een eindeloze reis door de nacht. Ze liepen nachtenlang, onder zware bewaking. Van kamp Westerbork naar de stad. En vanaf hier weer verder, richting het vermoedelijke einddoel: Leeuwarden. De vrouwen haalden het einddoel nooit. Uiteindelijk strandden ze, misschien moeten we het zo maar noemen, in een boerderij bij Visvliet, vlakbij Grijpskerk.

„Kom vanavond met verhalen, hoe de oorlog is verdwenen. En herhaal ze honderd malen. Alle malen zal ik wenen.” Het tart elke verbeelding wat deze 116 vrouwen tijdens deze gedwongen tocht meegemaakt moeten hebben. Maar vast staat dat het gruwelijk was. In groepjes van negen, omringd door Duitse soldaten die wisten dat ze de oorlog aan het verliezen waren. Of beter: dat ze de oorlog al hadden verloren. Je kon de geallieerden al horen. Ze waren vlakbij. En je voelde de spanning bij de Duitse soldaten. Op hun hoede. Je wist dat elke minuut je laatste kon zijn. Elke beweging de verkeerde.

Verhalen

Het waren 116 vrouwen met verschillende achtergronden. Jong en oud. Sommige hoogzwanger. Andere niet meer zo goed ter been. Ze zaten in het verzet. Of werden opgepakt omdat leden van hun gezin, hun familie in het verzet zaten. Het verzet, waarin niet alleen mannen heldendaden hebben verricht, maar ook vrouwen. Gelukkig komt er steeds meer aandacht voor de rol van vrouwen in de Tweede Wereldoorlog. Voor hun verhalen.

Bijvoorbeeld voor het verhaal van Riek Sennema uit Zuidhorn. Als koerierster werkte ze ongeveer drie jaar bij een verzetsgroep in Groningen. Ze zorgde voor wapens en bonkaarten. Ze vervoerde het illegale blad Trouw. Tot ze werd opgepakt. Hardhandig en langdurig werd ze ondervraagd in het Scholtenshuis. En daarna overgebracht naar Westerbork. Naar een barak met dichtgekalkte ramen. In de barak waren 116 vrouwen samengebracht. ‘Partizanenvrouwen’ noemden de Duitsers hen. Ze mochten de oorlog niet overleven.

Eenmaal terug, ging ze opnieuw in het verzet

Eén van hen was Geertje van der Molen. Ook haar verhaal is indrukwekkend. Ze was communist. En ze was al eens eerder opgepakt geweest door de Duitsers. Samen met vier andere communistische vrouwen kwam ze terecht in concentratiekamp Ravensbrück. Wonder boven wonder werd ze daar uit vrijgelaten. Eenmaal terug, ging ze opnieuw in het verzet, bij de verzetskrant Het Noorderlicht. Tot ze opnieuw werd opgepakt. En hier in het Huis van Bewaring belandde. Van daaruit naar Westerbork.

Of Willempje Burger-Boeve uit Garderen. Ik spreek met haar dochter. Ze heeft haar moeder herkend op de foto die hangt aan het Huis van Bewaring. De Duitsers arresteerden haar eind 1944. Het was hen eigenlijk te doen om haar man, die in het verzet zat. Die wilden ze oppakken. Ook zij liep, met de dood voor ogen nachtenlang in een blauwe overall. Willempje Burger is de oma van drie vrouwen die vandaag meelopen. Wilma en Petra Stoelinga en Willie Mulderij.

Sie sind entlassen

De 116 vrouwen kregen in Kamp Westerbork overalls aan die eerder waren gedragen door Joodse gevangenen. Er stonden nummers op hun rug en ze kregen witte armbanden. Ze wisten eigenlijk wel zeker dat ze in die kleding zouden worden doodgeschoten. Want dat was hen verteld. Ze hadden honger en leden kou. Ze sliepen overdag in boerderijen en moesten 's nachts verder lopen.

Maar wat moeten het zenuwslopende secondes, minuten zijn geweest.

Op 14 april kwamen de vrouwen aan bij een een boerderij bij Visvliet. Uitgehongerd, murw en moe. Maar waar ze dachten dat ze gefusilleerd zouden worden, klonk het onverwachts: ‘Sie sind entlassen’. Waarom? Ook dat weten we eigenlijk niet. Misschien durfden de soldaten het zo vlak voor de bevrijding niet meer aan om de vrouwen dood te schieten. Misschien voelde het als zinloos of gevaarlijk om nu nog de bevelen van je meerderen uit te voeren. Misschien wilden ze niet samen met de vrouwen in handen van de geallieerden vallen. Of ze hadden andere prioriteiten. Maar wat moeten het zenuwslopende secondes, minuten en uren zijn geweest. En welke emoties zullen door hun lijf hebben gegierd na die drie woorden. ‘U bent vrijgelaten.’

Kom vanavond met verhalen hoe de oorlog is verdwenen. En herhaal ze honderd malen... Het gedenken gaat door. Morgen gaat de mars verder naar Delfzijl. De Duitsers gaven Delfzijl als laatste stad in Nederland op. Toen was het voorbij. De vlaggen van de geallieerden gaan met de wandelaars mee. Dat is een mooie manier om respect en waardering te laten zien aan al die geallieerde soldaten, die hun leven op het spel zetten voor onze vrijheid. Net als de dappere vrouwen in hun barre reis door de nacht.