Daar zitten we allemaal mee. In mijn beantwoording voor Provinciale Staten ging ik in op vragen over deze regeling. Over het karakter ervan. Over de oorzaken van de problemen afgelopen maandag. Over de uitvoering door SNN. En vooral natuurlijk: wat er nu moet gebeuren. Hoe zien de komende dagen en weken er uit? Maar eerst wilde ik iets anders zeggen.           

Dit had zo niet mogen gebeuren. En daarbij passen excuses.

Ik begrijp de kritiek van Provinciale Staten. En van vele anderen. En ik heb er geen geheim van gemaakt dat ik die deel. Ik was betrokken en voel me verantwoordelijk. En ik vind wat is gebeurd een beschamende vertoning. Ik heb dat maandag op televisie gezegd en ik herhaal dat in Provinciale Staten.

Dit zijn geen kaartjes voor een popconcert. Dit gaat over onze inwoners die recht hebben op subsidie. Dit had zo niet mogen gebeuren. En daarbij passen excuses. Aan iedereen die bij een gemeentehuis langdurig in de kou stond. Aan iedereen die zich een dag lang heeft zitten verbijten bij zijn computer. Aan iedereen die goed gedocumenteerd klaar zat om zijn aanvraag in te dienen en die daarvoor uiteindelijk niet de kans kreeg.

Voorgeschiedenis: niks cadeau

Ik vervul deze rol inmiddels bijna zes jaar. Vaak als leider van de Groningse bestuurlijke delegatie. Ik heb - net als vele anderen - eindeloos vergaderd, gebeld, gedreigd, met fakkels gelopen, geprocedeerd en petities aangeboden. En ik was niet eens de portefeuillehouder. Of ambtenaar, belast met dit dossier. Er zijn dus mensen die nog veel meer tijd en energie hebben gestoken in gesprekken met de rijksoverheid dan ikzelf. En zij zullen bevestigen: je krijgt zelden iets cadeau. Je komt zo ver als je komt.

Ook hier. Toen we ruim een jaar geleden een akkoord over de versterking presenteerden, hadden we daar ruim een half jaar intensief over onderhandeld. Met ambtenaren. Met ministers. Met verschillende departementen. Herhaaldelijk dreigde het mis te gaan. Het akkoord was nodig. De gaswinning zou stoppen. Er was meer kennis over veiligheid. En versterking kwam in een nieuwe fase.

Hoe kon je dan voorkomen dat buren ongelijk worden behandeld. En hoe konden we onze inwoners zelf meer regie geven? Hoe konden we er voor zorgen dat mensen een nieuwe start met hun huis konden maken?

Maatregelen

Dat vergde maatregelen. Daarvoor kwam na veel gedoe bijna anderhalf miljard beschikbaar. Extra geld. Voor het overgrote deel kwam dat rechtstreeks ten goede aan onze inwoners. De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) maakte subsidieregelingen. 30.000 euro voor wie al een versterkingsadvies had, maar koos voor een nieuwe beoordeling. 30.000 euro als je buren versterkt moesten worden, maar jij niet. 17.000 euro als de gemeente je huis had opgenomen in een versterkingsplan, maar je had nog geen versterkingsadvies.
Maar wat nou als je woont in het gaswinningsgebied, maar je huis niet voorkomt in een versterkingsplan? En je had natuurlijk wel schade. En onzekerheid. We spraken af dat ook die bewoners een subsidie konden krijgen, bijvoorbeeld voor uitgesteld onderhoud of verduurzaming.

Ik denk ook dat we collectief te optimistisch waren

Het ging over 53.000 huizen. De overheden hielden de postcodegebieden aan die hoorden bij de IMG waardedalingsregeling. En het was een van de grootste bedragen in het akkoord. 300 miljoen euro. Maar wat konden we de subsidievragers bieden? We hadden ervaring met de waardevermeerderingsregeling. Niet iedereen deed daaraan mee. Mensen zouden ook niet allemaal het maximumbedrag willen. En we wilden (ook vanwege de wens van de maatschappelijke organisaties) een bedrag dat wat voorstelde. Dus leek 10.000 euro een verantwoorde keuze. Alle betrokken overheden, de gemeenten, de provincie en het rijk, stemden vol vertrouwen in met het volledige pakket. 
Ik denk ook dat we collectief te optimistisch waren dat we eventuele problemen wel in onderling overleg konden oplossen. Met het zittende kabinet. Of met het volgende. Niemand kon vermoeden hoe lang de kabinetsformatie zou duren.

Waarschuwingen

De regeling werd bovendien bewust laagdrempelig gemaakt. Dat is goed gelukt. Het effect bleek bij de eerste 'tranche' (de subsidie zou beschikbaar komen in delen), in de afgelopen zomer. Er was een grote belangstelling. Al na vijf dagen zaten we aan het subsidieplafond. Er dreigde loting, maar dat heeft het ministerie van BZK voorkomen door wat geld van de volgende tranches vooruit te halen. Wij hebben vanaf dat moment voortdurend onze zorgen gedeeld over de grote belangstelling en het kleine budget. We hebben gewaarschuwd voor teleurstellingen. De reactie van het ministerie was consequent dat eerst maar moet blijken dat we het subsidieplafond halen. En dat alleen een nieuw kabinet meer geld kan regelen.

Mensen die allemaal recht hadden op subsidie, maar elkaars concurrenten waren geworden.

Vanaf de zomer hebben we vanuit de regio systematisch en breed aandacht gevraagd voor dit probleem. In ambtelijke contacten. In bestuurlijke contacten. Ikzelf bij het bezoek van de minister-president in augustus. In onze inzet op de kabinetsformatie. In de brief die ik schreef aan de informateurs. Mondeling, toen de formerende partijen in Groningen op bezoek waren. En ook vorige week nog, bij de brief van de regio aan Minister Blok… Helaas tot nu toe zonder resultaat.
Ondertussen maakte iedereen zich klaar voor de volgende ronde. Het ministerie van BZK besloot de laatste twee tranches samen te voegen: 220 miljoen in één keer. En om loting te voorkomen, moesten aanvragen voortaan worden behandeld op volgorde van binnenkomst. En zo ontstond de wedstrijd van maandag. Lange rijen, fysiek en digitaal. Mensen die allemaal recht hadden op subsidie, maar elkaars concurrenten waren geworden.

Uitvoeringsorganisatie

Het was maandag ook een hard gelag voor de uitvoeringsorganisatie, SNN. De subsidieregeling heette in de pers al snel de 'SNN-regeling'. Maar dat is het niet. SNN is uitvoerder van subsidieregelingen voor de drie noordelijke provincies. Het voert ook deze regeling voor het ministerie van BZK uit. En dat doet het zo goed mogelijk. SNN heeft in aanloop naar de openstelling regelmatig aangegeven dat er een beperkt budget was. En wat de spelregels waren.
En maatregelen genomen om een stormloop op te kunnen vangen. Er kwam meer capaciteit voor het aanvraagloket. Er kwam meer personeel. Er kwam een callcenter. En een digitaal systeem met een wachtrij. Daarnaast vroeg het ministerie van BZK om plekken in te richten waar mensen hun aanvraag fysiek konden inleveren. Daarvoor werden tien plekken ingericht, bij gemeenten. SNN waarschuwde dat wachtrijen lang konden zijn.

Maar de uitgangspunten van de regeling waren voor SNN een gegeven.

Dat was niks teveel gezegd: maandagmorgen logden 50.000 apparaten in één keer in. Maar het systeem hield het. En er waren rijen bij gemeentehuizen; met name Hoogezand en Winsum. Er zijn extra mensen aan het werk gezet en voor het middaguur waren de rijen overal weg. Toen was er al voor ruim 50 miljoen aangevraagd. En achter hun beeldschermen zaten veel mensen te wachten.

Rond tien uur 's avonds was het budget uitgeput. Het 'subsidieplafond' was bereikt. En de afspraak was: de regeling sluit op de dag dat het plafond is bereikt. Dus om middernacht ging het loket dicht. Toen waren er ruim 25.000 aanvragen ontvangen. En er stonden nog 15.000 apparaten in de rij. Dat is niet hetzelfde als 15.000 mensen. Want SNN merkte dat voor iedereen die registreerde, er drie apparaten van de wachtlijst verdwenen.

Ik heb namens het dagelijks bestuur van SNN (ik ben op dit moment voorzitter) aan de directeur gevraagd om een evaluatie van het proces. Om terug te kijken en om klaar te zijn voor de toekomst. Maar de uitgangspunten van de regeling waren voor SNN een gegeven. Er is niet genoeg voor iedereen. En wie het eerst komt, die het eerst maalt.

Wat nu?

Wat maandag is gebeurd, kunnen we niet terugdraaien. Maar we kunnen wel wat doen. En dat doen we ook. Ik heb overleg gevoerd met de gemeenten in het aardbevingsgebied. Wij maken ons zorgen over de mensen die zich niet hebben kunnen melden. En de gemeenten zullen in de komende weken iedereen registreren die een aanvraag had willen doen. Mensen op de wachtlijst. En mensen die ondertussen teleurgesteld hun computer hebben afgesloten. Die registratie alleen lost overigens het probleem niet op. Want als je je meldt bij de gemeente, is alleen je melding veilig gesteld. Je subsidie vergt iets anders: extra geld.  

Sinds maandag heb ik ook zelf weer intensief contact met Den Haag. Ik appte de minister-president toen op een lastig tijdstip: Rutte IV werd net beëdigd. Maar hij schakelde pijlsnel, dus ik had vrijwel meteen de secretaris-generaal aan de lijn. Er volgde contact met ambtenaren. En met Hans Vijlbrief, de nieuwe staatssecretaris. De inhoud van de gesprekken is steeds dezelfde: extra geld. Voor een nieuwe ronde. Deze keer zonder schaarste. In alle rust.

'Indien nodig wordt hiervoor extra geld beschikbaar gesteld.'

Excuses tellen alleen als ze worden voorzien van een geloofwaardig vervolg. Dat geldt voor de excuses die de minister-president in de Tweede Kamer uitsprak in de richting van Groningers. Het geldt ook voor mijn excuses, afgelopen maandag. Ik wil dat we het deze keer goed regelen.

Daarvoor zijn we afhankelijk van 'Den Haag'. De nieuwe staatssecretaris beloofde in de media ‘er serieus naar te kijken’ als het subsidieplafond wordt overschreden. Welnu. Dat is gebeurd. Afgelopen maandag. Komende maandag komt hij bij ons langs. Om kennis te maken. En om een goed gesprek te voeren over de dingen die nog maar net op zijn bordje liggen. We verheugen ons op de kennismaking.

In het regeerakkoord staat een zinnetje over de 'forse inspanning' die nodig is 'om het vertrouwen van de Groningers te herstellen': 'Indien nodig wordt hiervoor extra geld beschikbaar gesteld.' We gaan ontdekken wat dat zinnetje betekent.